بیماری واریکوسل چیست؟

واریکوسل اتساع و پیچ خوردگی غیرطبیعی شبکه وریدی (سیاهرگی) بالای بیضه‌ها است. به طورکلی علل بروز واریکوسل را به سه دسته ی ژنتیکی، اختلالات داخلی رگ ها وعوامل مربوط به ساختار فیزیکی بدن (Body habitus) تقسیم می کنند.

خون رسانی به بیضه از طریق سه سرخ رگ عروقی مستقل صورت میگیرد و تخلیه خون کثیف از بیضه توسط شبکه سیاهرگی (شبکه ی پمپینیفرم ) انجام می شود که این سیاهرگ ها در ادامه ی مسیر خود به سیاهرگ کلیه در سمت چپ و سیاهرگ اجوف تحتانی در سمت راست تخلیه می شوند. این بیماری به علت گشاد شدن غیر طبیعی شبکه ی سیاهرگی بیضه و سیاهرگ طناب بیضه ایجاد می شود.

سن ابتلا به واریکوسل

این بیماری به ندرت در سن پایین تر از ده سال دیده می شود و بروز آن بین 10 تا 15 سالگی به شدت افزایش می یابد که می تواند نشان دهنده ی ارتباط آن با بلوغ فرد باشد. شیوع این بیماری در بزرگسالان برابر با 8 تا 16 درصد می باشد. اگر چه اغلب موارد این بیماری در طرف چپ گزارش شده ولی در گزارشات جدید تر شیوع موارد دو طرفه افزایش یافته و در 15 تا 50 درصد موارد واریکوسل به صورت دو طرفه مشاهده می شود. به طور کلی بروز جداگانه ی واریکوسل در سمت راست شایع نبوده و دراین صورت باید به وجود یک توده که بر روی سیاهرگ ها فشار می آورد و مانع بازگشت خون می شود مشکوک شد.

شدت و درجه واریکوسل

تقسیم بندی شدت واریکوسل به هنگام معاینه به صورت زیر است:

واریکوسل درجه 1: فقط در زمان افزایش فشار داخل شکم در هنگام زور زدن قابل لمس است.

واریکوسل درجه 2 : به راحتی و بدون نیاز به زور زدن قابل لمس است ولی قابل رویت نیست.

واریکوسل درجه 3: سیاهرگ های متسع و گشاد شده بدون نیاز به زور زدن از ورای پوست کیسه بیضه به راحتی قابل رویت است.

اگر میزان شیوع این بیمار را به طور کلی 15 درصد درنظر بگیریم، 9% موارد درجه 1، 4% موارد درجه 2 و 2% آن درجه 3 است.

علت بروز واریکوسل

به طورکلی علل بروز واریکوسل را به سه دسته ی ژنتیکی، اختلالات داخلی رگ ها وعوامل مربوط به ساختار فیزیکی بدن (Body habitus) تقسیم می کنند. در یک مطالعه ریسک بروز واریکوسل در اقوام درجه یک بیماران مبتلا به این بیماری به خصوص در برادران بیمار را 4 تا 8 برابر جمعیت عمومی گزارش کردند.

فقدان دریچه ی سیاهرگی یا نارسایی در عملکرد دریچه ای سیاهرگ های طناب بیضه ی چپ می تواند باعث برگشت خون به شبکه ی سیاهرگی بیضه و در نتیجه اتساع آن شود.

تاثیرات مخرب ناشی از این بیماری بر روی بیضه ها قابل توجه بوده و به اثبات رسیده است. نمونه برداری از بیضه های بیماران مبتلا به این بیماری یک طرفه نشان دهنده ی توقف در بلوغ اسپرم ها و کاهش تولید اسپرم و همچنین کاهش ضخامت و قطر لوله های اسپرم ساز است.

نکته قابل توجه اینجاست که حتی در واریکوسل یک طرفه، تغییرات مخرب در هر دو بیضه دیده می شود البته شدت آن در بیضه ی مبتلا به این بیماری بیشتر است. از دیگر تغییرات مشاهده شده در نمونه برداری بیضه ی این بیماران می توان به اختلال در سلول های تولید کننده ی تستوسترون و سلولهای موثر در اسپرم سازی و همچنین اختلال در مویرگ های بیضه اشاره کرد.

واریکوسل، با تغییرات بیوشیمیایی خاصی نیز همراه است. کاهش غلظت تستوسترون داخل بیضه و در موارد واریکوسل درجه ی 3 حتی کاهش غلظت تستوسترون در خون نیز دیده شده است.

از اثرات منفی ثابت شده واریکوسل بر بیضه، کاهش رشد بیضه است که ارتباط معکوس با کیفیت بیضه دارد.

بزرگ تر شدن بیضه پس از عمل جراحی واریکوسل اگرچه نشانه ی موفقیت در درمان محسوب می شود ولی الزاما به معنای بهبود کیفیت اسپرم بیمار نیست.

تاثیر واریکوسل بر روی کیفیت اسپرم نیز قابل مشاهده است و شامل تغییراتی مانند کاهش حرکت اسپرم ها، افزایش اسپرم های نابالغ واسپرم های با اشکال غیر طبیعی می باشد.

علل مختلفی برای تغییرات ذکر شده به دنبال این بیماری مطرح شده است از این علل می توان به افزایش فشار سیاهرگی و جریان معکوس مواد سمی از غدد فوق کلیوی به بیضه اشاره کرد.

از منطقی ترین علل می توان به آسیب حرارتی ناشی از این بیماری به بیضه ها اشاره نمود. دمای داخل بیضه به طور طبیعی بین 33 تا 34 درجه ی سانتیگراد بوده و این دما جهت تولید اسپرم طبیعی الزامی است ولی با بروز واریکوسل دمای بیضه ها بالاتر رفته و منجر به بروز اختلال در فرآیند اسپرم سازی بیضه ها می شود.

بیشتر بدانید…

عوارض عمل واریکوسل

دکتر محمد جباری جراح و متخصص کلیه و مجاری ادراری تناسلی و فوق تخصص ارولوژی ترمیمی