علائم، تشخیص و درمان واریکوسل

علائم واریکوسل در اغلب بیماران مراجعه کننده با واریکوسل یک طرفه مشهود نمی باشد. درد مبهم ناشی از واریکوسل علامت ناشایعی است که فقط در 2 تا 10 درصد بیماران مشاهده می شود.

در گذشته واریکوسل، به عنوان یک بیماری پیشرونده معرفی شده بود ولی در بعضی مطالعات اخیر در سال 2009 نشان داده شد که بین گذشت زمان و بدتر شدن کیفیت اسپرم بیماران ارتباطی وجود ندارد. با توجه به شیوع حدود 15 درصدی واریکوسل در زمان بلوغ و میزان 85 درصد باروری در بالغین مبتلا به واریکوسل، می توان نتیجه گیری کرد که تحت نظر گرفتن این بیماران یک انتخاب معقول در برخورد با اغلب موارد واریکوسل در سنین نوجوانی می باشد.

واریکوسل چیست؟

واریکوسل یعنی گشاد شدن ورودی های (سیاهرگ ها) بیضه به دلیل برگشت خون وریدی که از بیضه به سمت قلب پیش می رود. واریکوسل شایع ترین عمل جراحی انجام شده برای اصلاح ناباروری مردان است.

علائم بیماری واریکوسل در آقایان

بيمار ممکن است با شکايت بزرگی، يا عدم تقارن بيضه‌ها، يا درد بيضه، و يا پس از ازدواج، با ناباروری مراجعه کند. ولی شايعترين فرم آن، بدون علامت، و بطور اتفاقی، حين معاينه، متوجه آن می‌گردند. درمعاينه، بزرگی و تورم عروق بيضه، بخصوص در سمت چپ مشهود است و درحالت ايستاده، و يا افزايش فشار شکمی ‌تشديد می‌يابد و در حالت خوابيده از بين می‌رود (درصورتيکه تورم عروق درحالت خوابيده از بين نرفت، بايستی به نوع ثانويه آن شک کرد.)

علت بیماری واریکوسل

بیضه‌ها از طریق اتصال به طناب منوی در جای خود نگه داشته شده‌اند. طناب نگهدارنده هر بیضه، همچنین حامل سیاهرگ‌ها، سرخرگ‌ها و اعصاب متعلق به هر غده بیضه می‌باشد. در سیاهرگ‌های سالم در داخل کیسه بیضه، یک سری دریچه‌های یک طرفه وجود دارد که خون را از داخل بیضه به کیسه بیضه می‌برند و از آنجا آن را به طرف قلب بر می‌گردانند. گاهی اوقات خون به راحتی در داخل این سیاهرگ‌ها حرکت نمی‌کند و در آنجا انباشته شده و باعث بزرگ شدن سیاهرگ می‌شود.

اصولاً هیچ عامل خطر شناخته شده‌ای برای تشکیل واریکوسل وجود ندارد و علت دقیق به وجود آمدن آن نیز ناشناخته است. واریکوسل به آرامی و در طی یک دوره زمانی طولانی تشکیل می‌شود. اغلب مردانی که به این عارضه دچار می‌شوند در سنین 15 تا 25 سال هستند.

تشخیص واریکوسل

واریکوسل معمولا با معاینه ی بالینی تشخیص داده می شود. معاینه بایستی در یک اتاق گرم انجام گیرد. معاینه هم در حالت عادی و هم در حال انجام مانور زورزدن توسط بیمار انجام می شود. در ضمن حین معاینه، بیضه ها بایستی از لحاظ اندازه و قوام نیز ارزیابی شوند.

برای تعیین اندازه ی بیضه از روش های مختلفی مثل خط کش و یا سونوگرافی استفاده می شود. دقیق ترین روش اندازه گیری استفاده از سونوگرافی است. از مزایای دیگر سونوگرافی تشخیص توده های احتمالی بیضه است و همچنین می تواند موارد ناشایع واريکوسل داخل بیضه ای را که در کمتر از 2 درصد بیماران رخ می دهد به دقت نشان دهد.

در صورت امکان بایستی از بیمار آزمایش منی انجام شود زیرا این آزمایش معرف مناسبی برای عملکرد بیضه در بالغین می باشد ولی باید در نظر داشت که انجام این آزمایش در نوجوانان و دوره ی بلوغ یعنی در سن 12 تا 18 سالگی به دلیل ملاحظات اخلاقی از محدودیت هایی برخوردار است. بعلاوه پارامترهای منی در این سن ممکن است با بالغین تفاوت هایی داشته باشدکه ناشی از عدم تکامل جنسی کامل این گروه سنی است.

بنابراین اغلب پزشکان از انجام آزمایش منی در این گروه سنی از بیماران صرف نظر می کنند. از دیگر آزمایش ها می توان به اندازه گیری هورمون FSH اشاره کرد ولی این تست با پارامترهای غیر طبیعی در مایع منی و یا میزان باروری افراد ارتباط مشخصی نداشته و در نتیجه امروزه از این تست به عنوان معیاری در درمان جراحی واریکوسل استفاده نمی شود.

روش سونوگرافی رنگی داپلر قادر به تشخیص موارد خفیف که درمعاینه ی بیمار قابل تشخیص نیست می باشد. به این نوع واریکوسل اصطلاحا واریکوسل تحت بالینی یا Subclinical می گویند. از آنجایی که واریکوسل Subclinical در 60 درصد بیماران مراجعه کننده به کلینیک های ناباروری و همچنین در حدود 40 درصد مردان بارور وجود دارد لذا اهمیت بالینی این تشخیص تا حد زیادی زیر سوال می باشد.

درد واریکوسل چگونه است؟

در اینجا ویژگی های بارز دردهای اسکروتومی مرتبط با واریکوسل را بیان می کنیم:

✅ معمولاً درد موضعی و خفیف است که پس از بلوغ شروع می شود (وقتی اولین واریکوسل ایجاد می شود).
✅ تقریباً همیشه در سمت چپ و نه در سمت راست قرار دارد ، زیرا 95٪ واریکوسل ها فقط در سمت چپ اتفاق می افتند.
✅ این درد معمولاً در “مفصل” اطراف آن یا بالای آن است. پوست اسکروت آسیب نمی زند. معمولاً در ناحیه کشاله ران، که نشانه درد فتق است، درد وجود ندارد.
✅ درد واریکوسل خفیف یا “احتقانی” است، همچنین ممکن است فرد به تدریج احساس “سنگینی” یا افزایش درد کند. درد واریکوسل شدید نیست.
✅ درد با فعالیت بدنی (یعنی ورزش، رابطه جنسی)، ایستادن و حتی نشستن بدتر می شود. غالباً فقط در پایان روز وجود دارد.
✅ از آنجایی که درد در اثر افزایش فشار وارد بر ناحیه بیشتر می شود، اگر دراز بکشید درد واریکوسل کاملاً برطرف می شود. این امر آن را از نظر اپیدیدیمیت که یک درد التهابی ثابت تر است، متفاوت می کند.
✅ به همین ترتیب ، ممکن است در طول روز یا عصر شبانه احساس درد کنید، اما هرگز صبح بعد از خواب طولانی در تمام شب احساس درد نمی کنید که این یک ویژگی مشخص است.
✅ قرص های مسکن واقعاً کمکی نمی کنند زیرا درد در طبیعت التهاب ندارد.

نکاتی در مورد درمان واریکوسل

در حال حاضر مواردی که توصیه به درمان واریکوسل به روش جراحی می شود شامل موارد زیر است:

1) عقیمی در زمینه ی واریکوسل تایید شده با آزمایش منی

2) کاهش قابل توجه رشد بیضه ی مبتلا به واريکوسل

3) کاهش رشد هر دو بیضه

4) درد مرتبط با واریکوسل(در اینگونه موارد بهبودی درد در 70 تا 90 درصد موارد پس از جراحی اتفاق می افتد).

5) غیر طبیعی بودن آزمایش اسپرم ( فقط در بیماران بالای 18 سال)

روش انتخابی برای جراحی واریکوسل بر اساس تجربه و ترجیح جراح و همچنین میزان عوارض تعیین می شود. میزان موفقیت جراحی معمولا بر اساس میزان عود واريکوسل و احتمال بروز هیدروسل سنجیده می شود. زمان دقیقی برای بروز عوارض فوق الذکر تعیین نشده است ولی میانگین زمان لازم برای بروز هیدروسل بعد ازجراحی واریکوسل بین 6 ماه تا 2 سال در نظر گرفته می شود. اگر چه بسیاری از موارد هیدروسل با گذشت زمان بهبود خودبخودی می یابند ولی در حدود نیمی از موارد نیاز به اقدام جراحی جهت درمان هیدروسل وجود دارد.

یکی از روش های جراحی واریکوسل که در آن میزان عود و دیگر عوارض مانند هیدروسل نسبت به دیگر روش های جراحی خیلی کم تر می باشد جراحی با استفاده از میکروسکوپ و به عبارتی دیگر میکروسرجری است.